خواص ایرسا
منظور از ایرسا ریشه سوسن آسمانگون است . سوسن آسمانگون گیاهی است دارای ساقه های متعدد که گل آن به رنگهای گونه گون است . سفید ، زرد ، آسمانی ، بنفش و از این رو آن را ایرسا نامیده اند که به معنی رنگین کمان است .
ساقه های ایرسا بندبند ،برگش باریک است و اگر کهنه شود کرم می زند .
دیسقوریدوس گوید :برگ ایرسا به برگ سوسن بیابانی می ماند ، لیکن از آن بلندتر و بزرگتر است . ساقه آن گلی می دهد که برگها همدیگر را می پوشانند (پر برگ )و به چندین رنگ در می آیند .
قسمی به زردی مایل و ارغوانی هستند و قسمی به رنگ آسمانند و از این اختلاف رنگ آن را رنگین کمان می گویند .
ساقه هایی سخت و خوشبوی دارد و باید بعد از چیدن در سایه گذارند و به رشته کتان بکشند .
خاصیت درمانی :گرمی بخش ، لطافت آور ، رساننده ، بازکننده و تنقیه کننده است .اگر افشره اش را در عسل آب حل کنند . بلغم غلیظ را تنقیه می کند و بیرون می راند .
آرایش :زنبق به تنهایی و همراه خربق که اندازه باشد در زدودن لکه های سیاه و کک و مک سودمند است .
دمل و جوش :سائیده آن سفت شدگی ها ، ورم های غلیظ ، خنازیر و جوش های پلید را درمان می کند .
زخم و قرحه :در مداوای قرحه های پلید مفید است ، ناصورها را بهم می آورد و حتی اگر گرد آن استعمال شود گوشت را باز می رویاند و استخوانها را با گوشت سالم می پوشاند .
مفاصل : با روغن زیتون خستگی را از بین می برد . اگر با سرکه خورده شود در علاج ترنجیدگی و گسستگی ماهیچه ها سودمند است .
اندام های سر :خواب آور است . سر درد مزمن را از بین می برد .
گاهی آن را روغن گل محمدی و سرکه برای رفع سر درد می آمیزد ، زنبق خود به خود علاج سر درد است . عطسه آور است . آب پز آن را در دهان گردانند درد دندان تسکین می یابد .
روغن زنبق با سرکه صداهای گوش را خاموش می کند و نزله های مزمن را قطع می کند . روغن زنبق بوی بد بینی را از بین می برد و پخته آن نیز همین را انجام می دهد . از چرک زخم ها جلوگیری می کند .
چشم : اشک آور است .
اندام های تنفسی و سینه :در مداوای درد پهلو ، ذات الریه ، تنگ نفسی ، خناق ، خفگی ، سرفه و به ویژه سرفه ای که از رطوبت غلیظ باشد سودمند است .
از آنجا که بسیار لطافت بخش و بازکننده است ، زائده های بند آمده درد سینه را بیرون می برد .
اندام های غذا :خوردن سرکه و زنبق که با هم باشند درد سرد کبد و طحال را تسکین می دهد و به ویژه برای طحال بسیار مفید است . خوردن یا مالش آن در علاج استسقا سودمند است .
اندام های دفعی :دهانه بواسیر را باز می کند . پیچش شکم را از بین می برد .آب عشق و خواب جوانی دیدن را قطع می نماید .
زنبق و آب انگور کهنه مدّر حیض است . در حالت سخت شدن زهدان و دردهای سرد زهدان باید در آب پز زنبق بنشینند.
اگرزن باردار زنبق و عسل را شیاف کند سقط جنین می کند .
روغن زنبق برای زهدان مفید است .اگر زنبق کهنه را خرد کنند و در عسل بریزند و بخورند زرداب و مراره و بلغم را خارج می سازد .
تب ها :روغن زنبق را از بین می برد و علاج تب و لرز است .
زهرها :اگر همراه سرکه خورده شود پادزهر هر سمی است .